De kenmerken van het gewaarzijn – dat wat weet heeft van datgene wat we op elk moment ervaren – zijn eenvoudig dit: stilte, opmerkzaamheid, zelf-verlichtend en spontaan bevrijdend. Deze begrippen zijn alleen maar pointers; het geeft aan in welke richting je ongeveer zou moeten kijken. Maar de werkelijke transformatie vindt pas plaats als je dit actief zelf direct ervaart, er in opgaat, waarna er alleen nog maar open helderheid overblijft.
Het eerste kenmerk van gewaar zijn is stilte. Geen doodse stilte, maar een zeer heldere stilte. Het is dat wat er nog is als alle denken, zintuiglijk waarnemen en ervaren van het lichaam is weggevallen; maar het kan ook nog steeds worden opgemerkt als die weer terugkeren. Het is een stilte die alle ruimte kan innemen, als heel groots en zeer diep kan worden ervaren, maar toch zeer eenvoudig is. Het is ook geen angstaanjagende stilte. Integendeel, haar aard is liefdevol en accepterend.
Het tweede kenmerk is opmerkzaamheid. Het vermogen tot kennen, weet hebben van, opmerken, er van bewust zijn, beseffen, zien. Het is volkomen leeg maar verlicht alles. De natuur van dit gewaar zijn is niets anders dan Leegte: leeg van substantie, zonder beweging of ontwikkeling – volledig hier nu aanwezig. Maar dat betekent niet dat het niets is. Het betekent niet dat het doods is. Het kan elk soort ervaring opmerken. Het is in staat tot kennen, heeft weet van wat er gebeurt. Het is helder, open, opmerkzaam, altijd aanwezig, maar heeft geen locatie.
Een derde kenmerk is dat deze leegte, deze stilte ook zelf-verlichtend en lichtgevend is. Zoals een lucifer van alles zichtbaar maakt, maar ook zichzelf toont in de duisternis als zij wordt aangestoken. Dit licht is constant, terwijl verschijnselen komen en gaan. Elk fenomeen wordt er door opgemerkt, maar geen enkele gebeurtenis kan haar veranderen. Alles wat hier in verschijnt wordt op datzelfde moment spontaan bevrijd, omdat gewaar zijn buiten ruimte, tijd en causaliteit staat. Zij verschijnen en verdwijnen hierin; Leegte is primair.
Als je je meditatie hierop richt wordt je niet stom of als een vacuüm. Integendeel, er begint zich een natuurlijke helderheid te ontvouwen die zich steeds verder gaat uitbreiden. Emotionele knopen of duistere gedachten lossen op, niet door ze te ontwarren, maar omdat ze, zoals elk ander verschijnsel, geen soliditeit kunnen bewaren als ze in dit licht gezien worden. Ze worden transparant, en lossen dan op. Dit gewaar zijn houdt niets vast, verwelkomt alles, maar laat ook alles meteen weer gaan.
Deze zelfverlichtende leegte kan niet ontwikkeld worden, maar wel ontdekt. Zij is altijd al aanwezig, maar wordt meestal over het hoofd gezien. Door daar bewust de aandacht op te richten wordt duidelijk dat dit achter elke ervaring altijd al aanwezig is geweest, en dit ook altijd zal zijn. Zij verlicht elk soort ervaring maar is zelf niet iets wat ervaren kan worden. Het is wat je bent, altijd al.
Dit gewaar zijn is niet persoonlijk. Ondeelbaar, maar niet individueel. Het is precies hetzelfde in jou of in de Boeddha. Het is wat iedere zelfgerealiseerde op ieder moment realiseert. De volkomen lege, open, altijd stabiele, zelfverlichtende kennendheid.
Hier is geen zelf, geen ander, alleen maar ondeelbare eenheid, waarin beide kunnen verschijnen, maar ook meteen weer oplossen. Van hier uit leven betekent het einde van ieder verhaal of verklaring. Er is niets wat toegelicht hoeft te worden, want er is alleen maar dit, zonder enige andere reden dan dat het nu hier is. Elk houvast en iedere verklaring is overbodig geworden.
Het is niet het einde van je menselijkheid, want dat zal gewoon doorgaan. Nog steeds gevoelens, gedachten en een losjes gedragen identiteit. Maar het is wel het einde van je exclusieve identificatie daarmee, je valt er niet mee samen. Open leegte is je thuis.
Het is ook niet het einde van het hebben van allerlei ervaringen.
Maar alles wat verschijnt is geest in beweging
De geest zelf is leegte
Leegte is spontaan altijd aanwezig
Wat spontaan aanwezig is bevrijdt zichzelf bij het verschijnen.
Er is niets wat nog moet worden gedaan, maar toch gaat alles gewoon z’n gang. Heel wonderlijk!